چه کسی باید جراحی فک انجام دهد؟ ناهنجاری‌های فک و صورت در چه افرادی با انجام جراحی رفع می‌شود؟
دادن پاسخ دقیق به این سوال کاری پیچیده و نیازمند درنظر گرفتن فاکتورهای بسیار است. در این مقاله سعى می‌کنیم به زبان ساده و با توجه به تجارب نگارنده (دکترگوگانى) و البته براساس علم به پاسخ برسیم.
برای شروع و قبل از هر چیزی خود بیمار و اطرافیان وی باید به این سؤال پاسخ بدهند که:
از نظر آنها صورت چقدر مشکل دارد و باید تغییر کند؟
- هرچه مشکل صورت از نظر بیمار و اطرافیان شدید به نظر برسد، احتمال اینکه رفع آن نیازمند جراحی باشد بیشتر است.
- در قدم بعدی متخصص ارتودنسی است که باید با معاینه و بررسی رادیوگرافی مشخص کند که اجزای صورت هر کدام به چه میزان در ایجاد مشکل مقصرند.
- هرچه یک فک بیشتر در ایجاد مشکل مقصر باشد، احتمال نیاز به جراحی بیشتر خواهد بود. از سوی دیگر هرچه تقصیر دندان‌ها در ایجاد مشکل بیشتر باشد و یا عامل ایجاد مشکل در هر دو فک تقسیم شده باشد، احتمال اینکه بتوان با درمان بدون جراحی به نتیجه خوب رسید بیشتر است.
- اما زمانی که مشکل در تناسب و محل استخوان‌ها باشد، درمان ایده آل جراحی استخوان‌ها است!
- اصلاح مشکلات استخوانی را در دوران رشد می‌توان با هدایت رویش فکی (ارتوپدی فکی) انجام داد ولی اگر این کار در دوران رشد انجام نشود، دیگر در بزرگسالی نمی‌توان به آن متوصل شد و راه حل به ارتودنسی (با یا بدون جراحی) محدود می‌شود.
- اگر بتوان از برخی مشکلات چشم‌پوشی کرد و مشکلات بزرگ‌تر را به مشکلات کوچک‌تر تقسیم کرد، می‌توان فرد را از جراحی نجات داد وگرنه درمان بدون جراحی عوارض نامطلوبی خواهد داشت و بیماری که به انجام درمان ارتودنسی بدون جراحی اصرار می‌کند، باید این عوارض راهم پذیرفته باشد. ممکن است این عوارض به قدری غیر قابل قبول باشد که ارتودنتیست انجام درمان ارتودنسی بدون جراحی را نپذیرد و از درمان اجتناب کند!
در چه کسانى مى‌توان از جراحى اجتناب کرد و ناهنجاری را با ارتودنسی بدون جراحی درمان کرد؟
تصمیم بر انجام درمان ارتودنسی با یا بدون جراحی، باید توسط ارتودنتیست و بیمار و خانواده وى بعد از سنجش مزایا و معایب گرفته شود. در اغلب موارد انجام مشاوره با جراح هم لازم است. معمولا اگر مشکل اسکلتال وجود دارد جراحى انتخاب اول است ولى همانطور که گفته شد اگر مشکل کم بود مى‌توان از جراحى صرف نظر کرد.
توجه کنید که در اغلب بیمارانی که نیاز اولیه آنها ارتودنسی +جراحی است ولى به نتیجه مى‌رسیم که مى‌توان بدون جراحى هم ارتودنسى انجام داد؛ بعد از انجام ارتودنسی بدون جراحی یا «استتار» ممکن است انجام درمان‌های تکمیلی مانند جراحی چانه یا زیبایی لثه توصیه شود و بیمار خود مختار خواهد بود که این کار‌ها را انجام بدهد یا نه. البته هزینه این درمان‌های تکمیلی کمتر از جراحی فک است و عوارض کمتری هم دارد.
درکدام بیماران نمى‌توان بدون جراحى فک به ارتودنسى فکر کرد (جراحى اجبارى است)؟
بیمارانى که مشکلات فکی-صورتی شدید دارند یا بیمار از شمایل صورت خود ناراضی است باید حتما تحت جراحی اصلاحی فک و صورت قرار گیرند.
در این بیماران ابتدا ارتودنسی آماده سازی قبل از جراحی انجام شده، سپس بیمار برای جراحی به جراح فک و صورت ارجاع مى‌شود. وقتى جراحى انجام شد، هر زمان که جراح تشخیص بدهد بیمار مجددا به ارتودنتیست ارجاع مى‌شود تا درمان ارتودنسی بیمار ادامه یافته و کامل شود.
توجه کنید اگر ارتودنسى انجام نشده باشد نمى‌توان جراحى مناسبی انجام شود و ممکن است (و حتى بهتراست) جراح از درمان بیمار اجتناب کند. براى پیشگیرى از این ناهماهنگى‌ها، ارتودنتیست در اغلب موارد قبل از قطعى شدن طرح درمان شما را براى مشاوره به جراح ارجاع مى‌کند. در‌‌نهایت این جراح است که تصمیم مى‌گیرد چه نوع جراحى‌اى براى شما انجام دهد!
آیا امکان درمان ناهنجارى‌هاى فکى بدون ارتودنسى و فقط با جراحى ممکن است؟
تقریبا در همه موارد نیاز است که ابتدا دندان‌ها در موقعیت مناسب نسبت به قاعده فک قرار بگیرند تا بتوان جراحى درستى انجام داد. بنابراین ارتودنسى لازم است و تنها در موارد بسیار محدودی می‌توان بدون انجام درمان ارتودنسی به نتیجه خوبى از جراحى رسید!
موارد زیادى در تجربه کارى داشته‌ام که جراحى فک را بدون ارتودنسى انجام داده‌اند و بعد به من مراجعه کرده‌اند. در برخى به هرحال ارتودنسى لازم بوده و بنابراین عملا از ارتودنسى نجات نیافته‌اند و فقط جراحى آنها زود‌تر انجام شده بود! در برخى موارد هم متاسفانه این تصمیم باعث شده هم جراحى ضعیف‌ترى انجام شود و هم به دندان‌ها صدمه وارد شود و در‌‌نهایت درمان ارتودنسى بعد از جراحى هم شاید قابل توصیه نباشد. مثلا در عکس زیر که جراح براى نشاندن دندان‌ها روى هم مجبور به تراش وسیع آنها شده و دندان‌ها از شکل طبیعى خارج شده‌اند. به علاوه، خط وسط دندان‌ها هم که باید حین جراحى اصلاح مى شد، اصلاح نشده و اصلاح آن با ارتودنسى سخت و حتى غیر ممکن خواهد بود!
چه بهتر که هر کارى در زمان مناسب خود انجام شود و با به هم ریختن تقدم و تاخر اقدامات، نتیجه کلى را زیر سوال نبریم!
چند نکته در مورد زمانبندى جراحى فک و صورت:
- جراحى فک و صورت بهتر است زمانى انجام شود که رشد به حداقل رسیده باشد، یعنى اواخر دوره نوجوانى! پس بهتر است ارتودنسى زمانى آغاز شود که وقتى فرد براى جراحى آماده شد، رشد خاصى در استخوان‌ها باقى نمانده باشد.
- اگر قرار است جراحی فک برای بیمار انجام شود، باید این کار در وسط دوره ارتودنسی انجام شود. معمولا ۶ ماه تا ١ سال بعد از آغاز ارتودنسى فرد آماده جراحى مى‌شود و بعد از جراحى ۴-۶ ماه بیشتر نباید درمان ارتودنسى طول بکشد.
- اگر بیمار درمان استتار انجام داده یا قصد انجام درمان‌های تکمیلی مانند جراحی بینی دارد، بهتر است این کار با فاصله زمانی حداقل ۳-۶ ماه بعد از ارتودنسی انجام شود تا صورت فرم جدید خود را نشان داده باشد.
- مسیر طراحی درمان برای ارتودنسی +جراحی در اغلب موارد برعکس مسیر طراحی شده برای ارتودنسی استتار (بدون جراحی) است! به همین دلیل بیمار باید از ابتدا و حداکثر در ٢-٣ ماه ابتدای دوره درمان تصمیم خود را نهایی کند و انتخاب را قطعی نماید. در مواردى که درمان به هدف جراحى آغاز مى‌شود و بعد نظر بیمار عوض مى‌شود، گاه راه برگشتی باقى نمى‌ماند و یا طولانى‌تر از ارتودنسى نرمال خواهد بود. پس بهتر است از نظر مادى و شرایط زندگى همه جوانب را بسنجید و زمانى قدم در راه ارتودنسى قبل جراحى بردارید که تصمیمتان قطعى شده باشد!
دکتر صابر سید گوگانی
منبع خبر
